تست سلامت و تشخیص سوختگی سیم پیچ موتور سه فاز را می‌توان یکی از مهم‌ترین مراحل در عیب‌یابی و تشخیص مشکلات الکتروموتور دانست. به طور کلی الکتروموتورها با وجود ساختار قابل اعتماد و محکم خود اگر بیش از حد تحت بار قرار بگیرند یا در سیم‌پیچ‌هایشان اتصال کوتاه رخ دهد، امکان سوختن سیم پیچ آن‌ها افزایش پیدا می‌کند و موتور آسیب می‌بیند. بنابراین مهم است که وضعیت سلامت موتور سه فاز را از نظر مکانیکی و الکتریکی بررسی کرد.
در این مقاله قصد داریم علاوه بر تست مکانیکی، با ۴ روش تست الکتریکی برای بررسی سلامت الکتروموتور آشنا شویم. پیش از انجام این تست‌ها موتور بایستی خاموش شود و سربندی (اتصالات تیغه‌های مسی ترمینال) آن جدا شده باشد. نکته مهم دیگر این‌که برای انجام این آزمایش‌ها داشتن تخصص و دانش فنی در زمینه برق ضروری است.
تست سلامت مکانیکی موتور سه فاز
ابتدا و پیش از این‌که وارد موضوع تست سیم پیچ الکتروموتور شویم لازم است به بررسی وضعیت فیزیکی موتور (شامل شفت، فن خنک کننده و بدنه) بپردازیم. برای اطمینان از سلامت فیزیکی موتور سه فاز این مراحل را انجام دهید:
- موتور را از برق جدا کنید.
- شفت موتور را با دست بچرخانید؛ اگر به راحتی می‌چرخد، یعنی بلبرینگ‌های موتور در شرایط خوبی هستند. اما اگر به راحتی نمی‌چرخد، یعنی احتمالا یاتاقان‌ها یا بلبرینگ‌های شفت معیوب شده‌اند.
- حال باید وضعیت ظاهری بدنه را بررسی کنید و علائم ترک‌خوردگی، سوختگی یا خوردگی پوسته را با دقت بررسی کنید.
- مرحله بعدی بررسی شفت موتور از نظر علائم سایش، ترک خوردگی یا آسیب‌دیدگی است.
- در آخر، وضعیت محفظه فن خنک‌کننده و پروانه‌های فن را باید مشاهده کنید؛ پیچ‌های محفظه که به انتهای بدنه متصل شده‌اند را باز کنید و پره‌های آن را از نظر ترک‌خوردگی یا هر آسیب دیگری بررسی کنید.
برای کاهش احتمال خرابی الکتروموتور و نیاز کمتر به تعمیرات پیشنهاد می‌شود مقاله نگهداری دوره‌ای از الکتروموتور را در سایت کالا صنعتی مطالعه کنید.
روش‌های تشخیص سوختگی سیم‌پیچ
یکی از مشکلات رایج مربوط به الکتروموتورها، سوختگی سیم پیچ آن‌ها است. این مشکل ممکن است به دلایل مختلفی چون اضافه بار، اتصال کوتاه، گرمای بیش از حد و خرابی عایق‌ها رخ دهد. چنانچه تشخیص سوختگی سیم پیچ سریعتر انجام شود، می‌توان از خرابی‌ها و هزینه‌های بیشتر تعمیرات جلوگیری کرد.
علائم ظاهری سوختن سیم پیچ موتور
- بوی سوختگی: واضح‌ترین علامت سوختگی سیم‌پیچ، بوی سوختگی خاصی است که از موتور احساس می‌شود.
- تغییر رنگ عایق: حرارت زیاد، رنگ عایق سیم‌پیچ را از حالت اولیه به رنگ تیره یا سیاه تغییر می‌دهد.
- آثار سوختگی: در اطراف محل سوختگی، ممکن است آثار سوختگی مانند ذرات کربن یا ذوب شدگی و تغییر شکل فیزیکی سیم‌ها را مشاهده کرد.
بررسی‌های الکتریکی برای تشخیص سوختگی سیم پیچ موتور
- اندازه گیری مقاومت یا تست سیم پیچ با مولتی متر
- تست اتصال بدنه برای سلامت عایق
- تست آمپرگیری موتور در بار کامل
- تست سیم‌پیچ و عایق با دستگاه میگر
در ادامه روش‌های تشخیص سوختگی سیم پیچ الکتروموتور از طریق تست‌های الکتریکی را به طور کامل بررسی می‌کنیم.
تست سیم پیچ با مولتی متر
تست سیم پیچ با مولتی متر وجود مدار باز در سیم پیچ و هرگونه قطعی در سیم‌ها را شناسایی می‌کند. روش انجام تست به این صورت است:
- موتور را از منبع تغذیه جدا کنید و مطمئن شوید که جریان برق ندارد.
- تمام اتصالات خارجی را از پایانه‌های موتور جدا کنید.
- مولتی متر خود را روی اهم تنظیم کنید.
- یک سیم (پراب) مولتی متر را به یکی از پایانه‌های موتور وصل کنید و سیم دیگر آن را به سر دیگر همان کلاف متصل کنید. این فرآیند را برای هر سه پایانه موتور تکرار و اتصال تمام کلاف‌ها را به یکدیگر بررسی کنید؛ در سربندی الکتروموتور سه فاز ، کلاف‌های موتور با نام‌های U ، W و V مشخص شده‌اند.
- مقدار نشان داده شده برای هر کلاف را ثبت کنید و در نهایت با یکدیگر مقایسه کنید؛ مقدار مقاومت نشان داده شده برای همه کلاف‌ها باید در یک محدوده باشد و اختلاف زیادی با هم نداشته باشند.
- مولتی‌مترها معمولاً دارای تست بازر (Buzzer) یا تست بوق هستند؛ اگر مولتی متر روی حالت بوق باشد، پس از اتصال پراب‌ها به دو سر یک کلاف سالم، دستگاه بوق می‌زند و اگر سیم پیچ دچار قطعی شده باشد، دستگاه بوق نمی‌زند.
تست اتصال بدنه الکتروموتور سه فاز
تست اتصال بدنه، اتصال زمین یا مقاومت زمین یکی از آزمایش‌های مهم در بررسی ایمنی موتورهای سه فاز است و اتصال بدنه موتور با زمین را از طریق کابل ارت بررسی می‌کند. برای انجام این تست باید با استفاده از مولتی متر، مقاومت بین بدنه موتور و زمین را اندازه گیری کنید. عدم اتصال صحیح سیم ارت منجر به ایجاد قوس الکتریکی و آسیب دیدن موتور و نیز احتمال برق‌گرفتگی افراد می‌شود. برای انجام صحیح این تست، مراحل زیر را دنبال کنید:
- مولتی متر خود را روی اهم تنظیم کنید.
- یکی از پراب‌های مولتی متر را به نقطه ارت متصل کنید؛ نقطه ارت معمولاً در گوشه‌ای از ترمینال موتور قرار دارد و با سه خط زیر هم مشخص شده است.
- پراب دیگر مولتی متر را به ترتیب به هر یک از ۶ پایانه موتور وصل کنید. در صورت اتصال صحیح سیم ارت، مولتی متر باید OFF را نشان دهد.
تست آمپرگیری موتور
آمپرگیری موتور سه فاز یا تست آمپر، میزان آمپر موتور را در حالت روشن و بار کامل اندازه‌گیری می‌کند. میزان آمپر در بار کامل روی پلاک موتور ثبت می‌شود و هرگونه انحراف از این مقدار، نشان‌دهنده نقص در موتور است. برای انجام این آزمایش آمپرمتر کلمپی را دور یکی از کابل‌های فاز ورودی ببندید و میزان آمپر را ثبت کنید. دقت کنید که در برخی موارد مانند نوار نقاله‌ها، وقتی وزن محصول روی تسمه نقاله باشد، بار موتور بیشتر از حالت عادی خواهد بود و تست آمپر باید در حالت عادی موتور سه فاز انجام شود.
تست سیم‌پیچ و عایق با دستگاه میگر
یک روش دقیق و اصولی برای تست سلامت سیم‌پیچ و عایق آن، استفاده از میگر (Megger) است. میگر دستگاهی است که برای سنجش مقاومت عایق و نیز هدایت هادی کابل‌ها و سیم‌پیچ‌ها استفاده می‌شود. البته میگر نام برند یک محصول از سازنده‌ای به نام Evershed است که برای تمامی دستگاه‌های تست کننده عایق، رایج و مصطلح شده است. از آنجا که الکتروموتورها در شرایط محیطی مختلف کار می‌کنند و ممکن است در معرض گرد و غبار، رطوبت، چربی، سرما و گرمای زیاد قرار بگیرند، احتمال خراب شدن عایق آن‌ها وجود دارد و یا حداقل کیفیت عایق آن‌ها به میزان زیادی افت می‌کند. استهلاک در عایق، باعث نشت جریان و اتلاف انرژی می‌شود و چنانچه عایق خراب شود امکان اتصال کوتاه سیم‌پیچ‌ها و سوختن موتور هم به شدت افزایش می‌یابد.
میگر که امکان اندازه‌گیری مقادیر بالای مقاومت در سطح مگا اهم و گیگا اهم را دارد، با اعمال ولتاژ بالا از حدود 50 تا 1 کیلو و حتی 10 کیلو ولت، مقاومت عایق را در ولتاژهای مختلف می‌سنجد. نحوه تست سلامت سیم‌پیچ با میگر به این صورت است:
- دستگاه را روی حالت اهم قرار دهید.
- مقاومت بین دو سر هر کلاف را اندازه‌گیری کنید. این عدد باید حداکثر در حد چند اهم باشد.
- مقاومت بین دو سر کلاف‌های دیگر باید در محدوده صدها مگا اهم باشد.
اما برای تست سلامت عایق سیم‌پیچ‌ها:
- در قسمت ولتاژ، عدد دستگاه را روی 500 ولت تنظیم می‌کنیم.
- برای تست اتصال بدنه، یک سر میگر را به بدنه موتور و سر دیگر آن را به سرهای مختلف هر کلاف وصل می‌کنیم.
- با فشردن دکمه TEST دستگاه و در صورت سلامت عایق‌بندی از بدنه، عدد به دست آمده بایستی در ابعاد مگا اهم باشد.
- برای تست عایق‌بندی بین سیم‌پیچ‌ها، یک سر سیم را به سر یک کلاف و سر دیگر سیم را به سر یک کلاف دیگر وصل می‌کنیم.
- در اینجا هم با فشردن دکمه TEST دستگاه و در صورت سلامت عایق‌بندی از بدنه، عدد به دست آمده بایستی در ابعاد مگا اهم باشد.
- در صورتی که دو سرسیم دستگاه را به دو سر یک کلاف متصل کنیم، عدد 0 نشان داده می‌شود.
جمع‌بندی
بررسی سیم‌پیچ‌های موتور سه فاز یکی از مهم‌ترین اقدامات در تعمیر و نگهداری این دستگاه‌ها است. در این مقاله به موضوع تشخیص سوختگی سیم پیچ و نیز بررسی سلامت سیم‌پیچ‌های الکتروموتور پرداختیم. علاوه بر بازدید و بررسی ظاهری و مکانیکی چهار روش الکتریکی تست سیم پیچ با مولتی متر، تست اتصال بدنه، تست آمپرگیری موتور و تست سیم پیچ با لامپ را به طور کامل شرح دادیم. نگهداری دوره‌ای از الکتروموتور و نیز تشخیص سوختگی سیم پیچ در سریعترین زمان ممکن، از افزایش هزینه‌های تعمیرات جلوگیری می‌کند.
برخی از تست‌های سیم پیچ، نیازمند تخصص در زمینه برق هستند و باید توسط افراد ماهر انجام شود؛ ولی برخی دیگر را می‌توان بر اساس مطالب گفته شده در همین مقاله، مرحله به مرحله انجام داد. در صورت نیاز به هرگونه کمک و مشاوره در این خصوص می‌توانید با کارشناسان کالاصنعتی در ارتباط باشید.
- قطع شدن سیم‌پیچ‌ها
- اتصال کوتاه شدن هر یک سیم‌پیچ‌ها
- اتصال بدنه یا نشت سیم‌پیچ
- اتصال دو یا سه سیم‌پیچ به یکدیگر
مسلما تست سیم پیچ با مولتی متر دقت بیشتری دارد و کامل‌تر است. نکته دیگر پایین بودن ایمنی و امکان برق‌گرفتگی در تست سیم پیچ با لامپ می‌باشد.
بررسی قطعی و اتصال کوتاه در سیم‌پیچ‌ها و نیز مقدار مقاومت سیم پیچ موتور سه فاز
خیر - بهتر است برای اطمینان از سلامت سیم‌پیچ‌ها و نیز عایق آن از مولتی متر یا اهم متر استفاده کرد.