بیمارستان‌ها، مطب‌ها، درمانگاه‌ها و مراکز پزشکی از آلوده‌ترین مکان‌هایی می‌باشند که نوع آلودگی آنها حساسیت بیشتری از جهت سلامتی دارد. با وجود اینکه بسیاری از اقلام مصرفی در این واحدها از نوع یک‌بار مصرف می‌باشند اما به دلیل استفاده از برخی ابزارهای فلزی و شیشه‌ای، لازم است بعد از هر بار مصرف استریلیزه و ضدعفونی شوند. دستگاه اتوکلاو تجهیزی است که بدین منظور طراحی شده است.
اتوکلاو می‌تواند توسط فرآیند خلاسازی و افزودن بخار آب داغ به ابزارهای آلوده، تمامی میکروب‌ها، باکتری‌ها و ویروس‌های روی سطوح و حفره‌ها را از بین ببرد. فرآیند خلاکردن محفظه دستگاه را پمپ وکیوم انجام می‌دهد. در این مقاله به بررسی نقش پمپ وکیوم اتوکلاو در فرآیند استریلیزاسیون، انواع، کاربردها، نکات انتخاب و مشکلات رایج آن می‌پردازیم.
اتوکلاو چیست؟
اتوکلاو دستگاهی است که برای استریلیزه‌کردن ابزارها و تجهیزات پزشکی، دندانپزشکی و آزمایشگاهی استفاده می‌شود. ابزارهای مورد استفاده در مطب‌های پزشکی، دندانپزشکی، اتاق‌های عمل بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها و آزمایشگاه‌ها بعد از استفاده، آلوده به میکروارگانیسم‌هایی مثل میکروب، باکتری، ویروس و قارچ می‌شوند. دستگاه اتوکلاو بوسیله فشار بخار آب قادر است تمام آنها را از بین برده و ابزارها را ضدعفونی و استریلیزه کند.
نقش پمپ وکیوم در دستگاه اتوکلاو
پمپ وکیوم یکی از اجزای مهم دستگاه اتوکلاو است. پمپ وکیوم اتوکلاو وظیفه مکش هوای داخل محفظه اتوکلاو را دارد تا بجای هوای محبوس در آن بخار آب جایگزین شود.
برای اینکه فرآیند استریلیزاسیون به بهترین شکل ممکن انجام شود لازم است تا هیچ هوایی درون محفظه دستگاه وجود نداشته باشد و بخار آب بر روی تمامی سطوح ابزارها به خوبی نفوذ کند. پمپ وکیوم اتوکلاو وظیفه مکش هوای داخل محفظه اتوکلاو را دارد تا بجای هوای محبوس در آن، بخار آب جایگزین شود.
نحوه عملکرد پمپ وکیوم اتوکلاو
پمپ وکیوم اتوکلاو با خارج‌کردن مولکول‌های هوا از محفظه اتوکلاو، محیط را برای استریل‌کردن تجهیزات و ابزارهای داخل آن فراهم می‌کند. 4 مرحله زیر نقش پمپ وکیوم اتوکلاو در فرآیند استریلیزه‌کردن را توضیح می‌دهد:
- ایجاد خلا: در ابتدای فرایند استریلیزاسیون، پمپ وکیوم با مکش هوا از داخل محفظه اتوکلاو، فشار داخل آن را کاهش می‌دهد و خلا ایجاد می‌کند. این عمل باعث می‌شود که هوا و گازهای موجود در محفظه خارج شوند.
- نفوذ بخار آب: پس از ایجاد خلا، بخار آب با فشار بالا وارد محفظه اتوکلاو می‌شود. به دلیل خلا ایجاد شده، بخار آب به راحتی بر حفره‌ها نفوذ کرده و تمام سطوح را پوشش می‌دهد.
- استریلیزاسیون: ترکیبی از دما و فشار بالای بخار آب، باعث از بین رفتن میکروارگانیسم‌ها می‌شود. خلا ایجاد شده نیز به این فرایند کمک می‌کند، زیرا باعث می‌شود که بخار آب به طور کامل و یکنواخت به تمام نقاط محفظه برسد.
- خروج هوا و بخار: پس از اتمام فرایند استریلیزاسیون، پمپ وکیوم مجددا فعال می‌شود تا بخار آب و هوای باقیمانده از محفظه را خارج کند.
انواع دستگاه اتوکلاو
- اتوکلاو نوع N
- اتوکلاو نوع S
- اتوکلاو نوع B
سه نوع اتوکلاو بر اساس توانایی استریلیزه‌کردن نوع ابزار در بالا ذکر شدند. اتوکلاو نوع N بدون پمپ خلا است و در دمای 120 درجه سانتی‌گراد کار می‌کنند و برای استریل ابزارهای جامد بدون پوشش مناسب می‌باشد.
اتوکلاو نوع S مجهز به پمپ خلا است و برای استریل‌کردن هر نوع ابزار جامد پوشش‌دار، بدون پوشش، حفره‌دار و بدون حفره استفاده می‌شوند.
اتوکلاو نوع B مجهز به پمپ خلا قوی است، در دما بالاتری کار می‌کند و برای استریل‌کردن هر نوع ابزار جامد پوشش‌دار، بدون پوشش، حفره‌دار و بدون حفره و همچنین منسوجات نیز کارایی دارد.
تاثیر خلا بر کارایی اتوکلاو
ایجاد خلا در اتوکلاو مزایای زیر را به همراه دارد:
- نفوذ بهتر بخار: تخلیه هوا باعث نفوذ سریع‌تر و موثرتر بخار به داخل وسایل می‌شود.
- یکنواختی دما: حذف هوا از ایجاد نقاط سرد در محفظه جلوگیری می‌کند و دمای یکنواختی را تضمین می‌کند.
- کاهش زمان استریلیزاسیون: با بهبود نفوذ بخار، زمان لازم برای استریلیزاسیون کاهش می‌یابد.
- خشک کردن بهتر: در پایان سیکل استریلیزاسیون، پمپ وکیوم به خشک کردن وسایل کمک می‌کند.
انواع پمپ‌های وکیوم اتوکلاو
پمپ‌های وکیوم مورد استفاده در اتوکلاوها انواع مختلفی دارند که با توجه به نوع دستگاه اتوکلاو و کاربری آن مورد استفاده قرار می‌گیرند:
- پمپ وکیوم روتاری (Rotary Vane Vacuum Pump): این نوع پمپ با استفاده از پره‌های دوار، هوا را به دام انداخته و خارج می‌کند. این پمپ‌ها معمولا کم‌صدا هستند، اما نیاز به روغن برای روانکاری دارند.
- پمپ وکیوم حلقوی (Roots Vacuum Pump): این نوع پمپ با استفاده از دو روتور که با یکدیگر درگیر شده‌اند در بین فضای بین روتورها و محفظه هوا را به دام انداخته، هوا را مکش و تخلیه می‌کنند. این پمپ وکیوم سرعت خلاسازی بیشتری دارند اما نمی‌توانند خلا زیادی ایجاد کند.
کاربردهای پمپ وکیوم اتوکلاو در صنایع مختلف
پمپ‌های وکیوم اتوکلاو در صنایع مختلفی کاربرد دارند که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- پزشکی و بیمارستانی: استریلیزاسیون تجهیزات پزشکی و ابزارهای جراحی
- دندانپزشکی: استریل‌کردن ابزارهای دندانپزشکی
- آزمایشگاه‌های پزشکی و تحقیقاتی: استریلیزاسیون محیط‌های کشت و ظروف آزمایشگاهی
- سالن‌های زیبایی: استریل و ضدعفونی‌کردن ابزارهای پیرسینگ، تتو و میکروبلیدینگ
نکات مهم در انتخاب و نگهداری پمپ وکیوم اتوکلاو
برای انتخاب پمپ وکیوم در دستگاه اتوکلاو توجه به نکات زیر لازم است:
- ظرفیت پمپ: باید با حجم محفظه اتوکلاو و سرعت مورد نیاز برای ایجاد خلا همخوانی داشته باشد.
- نوع پمپ: با توجه به نوع اتوکلاو و کاربری آن انتخاب شود.
- کیفیت و برند: از برندهای معتبر و با کیفیت انتخاب شود.
- خدمات پس از فروش: دسترسی به قطعات یدکی و خدمات تعمیر و نگهداری مهم است.
بطور کلی می‌توان گفت در صورتی که پمپ وکیوم دستگاه اتوکلاو خراب شده و نیاز به تعویض داشته باشد، بهترین پمپ وکیوم که می‌توان خرید، همان مدل و برند قبلی است اما در صورتی که به هر دلیلی همان مدل در بازار پیدا نشد، می‌توان با درنظرگرفتن پارامترهای فوق و مشاوره با کارشناسان پمپ وکیوم مناسب را برای دستگاه اتوکلاو سفارش داد.
روش‌های نگهداری و افزایش عمر مفید پمپ
- بازرسی دوره‌ای: بررسی وضعیت روغن (در پمپ‌های روغنی)، تمیزی فیلترها و اتصالات.
- تعویض روغن: در فواصل زمانی مشخص و با روغن مناسب.
- جلوگیری از ورود ذرات و آلودگی: استفاده از فیلترهای مناسب و تمیز نگه داشتن محیط.
- رعایت دستورالعمل‌های سازنده: پیروی از دستورالعمل‌های شرکت سازنده در مورد نحوه استفاده و نگهداری.
مشکلات رایج پمپ وکیوم اتوکلاو
- کاهش قدرت مکش: می‌تواند ناشی از نشتی، کثیفی فیلترها، خرابی تیغه‌ها یا مشکلات دیگر باشد.
- صدای غیرعادی: می‌تواند ناشی از شکستگی پره‌ها، روتور، لرزش قطعات یا مشکلات دیگر باشد.
- گرم شدن بیش از حد: می‌تواند ناشی از کمبود روغن، گرفتگی فیلترها یا مشکلات موتور باشد.
جمع‌بندی
اتوکلاو دستگاهی مهم است که برای استریلیزه‌کردن و ضدعفونی‌کردن ابزارهای مورداستفاده در حوزه پزشکی، بیمارستانی و آزمایشگاهی بکار می‌رود. مکانیزم عملکرد اکثر دستگاه‌های اتوکلاو ایجاد خلا در محفظه و اضافه‌کردن بخار آب به محفظه است. وظیفه خلا کردن محفظه دستگاه برعهده پمپ وکیوم است. در این مقاله به معرفی دستگاه اتوکلاو و یکی از مهم‌ترین اجزای آن یعنی پمپ وکیوم اتوکلاو پرداخته شد.
پمپ وکیوم اتوکلاو یکی از اجزای مهم دستگاه اتوکلاو است که با ایجاد خلا در محفظه اتوکلاو، باعث می‌شود بخار آب به طور کامل با سطوح و روزنه‌های ابزار تحت استریل، در تماس باشد و فرآیند استریلیزاسیون به طور موثر انجام شود. پمپ وکیوم همچنین باعث حذف هوای موجود در محفظه می‌شود که این امر به بهبود نفوذ بخار آب کمک می‌کند.
دستگاه اتوکلاو در هر جایی که نیاز به استریلیزه‌کردن وسایل و ابزارها وجود دارد، می‌تواند کارایی داشته باشد. از جمله آنها می‌توان به بیمارستان‌ها، مراکز دندانپزشکی، مراکز درمانی، درمانگاه‌ها، آزمایشگاه‌های طبی و دانشگاهی، سالن‌های زیبایی و... اشاره کرد.
کاهش قدرت مکش – شنیده‌شدن صدای غیرعادی – داغ‌شدن بیش از حد
در ابتدا باید گفت که در صورتی که نیاز به تعویض پمپ وکیوم اتوکلاو وجود دارد، بهتر است دقیقا محصول سالم از همان مدل پمپ وکیوم قبلی را جایگزین کرد. اما در صورتی که به هر دلیلی قصد خرید مدل دیگری هست باید به ظرفیت پمپ، قدرت مکش، نوع پمپ، کیفیت، برند و خدمات پس از فروش توجه کرد.